يافته‌هاي جديد از زلزله تهران و ایران زمین

نتایج تحقیق مقدماتی در مورد رفتار لرزه ای پهنه ایران زمین و محدوده تهران که توسط اینجانب و با همکاری سرکار خانم سودمند، خانم سعیدا، خانم سپهری و همکار محترم خانم نعمتی در روزنامه دنیای اقتصاد روز چهارشنبه 5 بهمن ماه 1390 به چاپ رسیده که برای برای مطالعه آن اینــــجــا را کلیک کنید و یا به همان متن در ادامه این پست توجه فرمائید.

یافته‌هاي جديد از زلزله تهران

مدير بخش زلزله در مركز تحقيقات ساختمان‌ومسكن: محدوده تهران از نظر فعاليت لرزه‌اي در «رژيم‌عادي» قرار دارد
طي ماه‌هاي اخير تعداد زلزله‌ها در محدوده شمال‌شرق كشور با روند صعودي روبه‌رو شده كه بايد مورد توجه مسوولان قرار بگيرد

فريد قديري
مدير بخش زلزله در مركز تحقيقات ساختمان‌ومسكن – وابسته به وزارت راه‌وشهرسازي- تحقيقاتي را درباره رفتار گسل‌ها كه در زلزله‌هاي اخير رخ‌‌داده در سطح كشور و محدوده تهران انجام داده و نتايج تازه منتشر شده آن را در اختيار «دنياي‌اقتصاد» قرار داده كه از وقوع 55 زمين‌لرزه با بزرگي بيش‌از 4 ريشتر در پهنه ايران ظرف 6ماه گذشته حكايت مي‌كند، به طوري كه اكثر زلزله‌ها در نيمه‌شرقي كشور اتفاق افتاده و 3 مورد از آنها در اطراف پايتخت به ثبت رسيده است.اين تحقيق كه جزئيات مربوط به «تعداد زلزله‌ها»، «بزرگي زمين‌لرزه‌ها» و «ميزان انرژي آزاد شده در هر زلزله» را در دو دوره 36 ماه اخير و 12 ماه اخير براي تهران و كشور مورد بررسي قرار داده است، نشان مي‌دهد در گستره «كل‌كشور» تغيير خاصي در تعداد زلزله‌ها و همچنين ميزان انرژي آزاد شده، به وجود نيامده، اما در حالي كه متوسط بزرگي زلزله‌ها در سه‌سال گذشته كمتر از 4 ريشتر بوده، اين شاخص در ماه‌هاي اخير به مرز 6 ريشتر نزديك شده است.
هر چند وضعيت لرزه‌خيزي كل‌كشور به عنوان گستره واحد، در حد نرم قلمداد شده است، اما در بررسي مربوط به چهار گوشه كشور –محدوده‌هاي شمال‌غرب، شمال‌شرق، جنوب‌غرب و جنوب‌شرق- مشخص شده در محدوده شمال‌شرق تعداد زمين‌لرزه‌هاي ماه‌هاي اخير روند صعودي به خود گرفته طوري كه تغييرات انرژي رها شده ناشي از زلزله طي چند ماه اخير در اين محدوده قابل‌توجه بوده و در نتايج اين تحقيق، اين هشدار داده شده كه استان‌هاي واقع در اين پهنه نياز به پايش بيشتري دارند. در عين حال، براي سه محدوده ديگر تغيير قابل‌ملاحظه‌اي در تعداد و شدت زمين‌لرزه‌ها مشاهده نشده است.
اما براي تهران و اطراف پايتخت، نتايج اين تحقيق متفاوت از پيش‌بيني‌هايي است كه اين روزها درباره «زلزله بزرگ» مطرح مي‌شود.
دكتر علي بيت‌اللهي، مدير بخش زلزله در مركز تحقيقات ساختمان‌ومسكن به همراه تيم 4 نفره مركب از زلزله‌شناسان ايراني، در اين تحقيق نقشه‌اي از زمين‌لرزه‌هاي ثبت‌شده در حريم 150 كيلومتري شهر تهران را تهيه كرده و به اين جمع‌بندي رسيده است كه اغلب زلزله‌هاي نزديك شهر تهران در سمت شمال‌شرق پايتخت رخ مي‌دهد و اين محدوده يكي از نقاط حساس از ديدگاه لرزه‌خيزي به حساب مي‌آيد.
جمع‌بندي‌هاي اين محقق زلزله‌شناس درباره تهران حاكي است: از آنجا كه انرژي آزاد شده از زلزله‌‌هاي ماه‌هاي اخير اطراف تهران منطبق با نرم و مقدار زمينه فعاليت لرزه‌اي اين منطقه بوده، مي‌توان گفت كه محدوده تهران از نظر فعاليت لرزه‌اي در وضعيت عادي خود قرار دارد.
بخش‌هاي مهم از متن اين تحقيق با عنوان «بررسي زلزله‌هاي اخير گستره ايران با تاكيد بر زمين‌لرزه‌هاي محدوده تهران» را در زير بخوانيد:
سيماي لرزه‌خيزي كشور
نخستین قدم در مطالعه زمین‌لرزه، مطالعه گسل‌ها به عنوان چشمه‌های لرزه‌ زا است. گسل‌ها، شکستگی‌هایی در پوسته زمین هستند که در راستای آنها جابه‌جایی اتفاق می‌افتد. جابه‌جایی گسل‌ها بین چند میلیمتر تا چند متر متغیر است. این جابه‌جایی‌ها می‌تواند به صورت جابه‌جايی آرام باشد که هیچ‌گونه لرزشی در زمین ایجاد نمی‌کند و یا به صورت ناگهانی اتفاق بیفتد. جابه‌جایی ناگهانی در طول گسل‌ها عامل ایجاد اغلب زلزله‌ها می‌باشد. کشور ایران به عنوان بخشی از کمربند کوهزایی آلپ و هیمالیا است و فشار ناشی از دو صفحه عربستان و هند، فلات ایران را دستخوش کوتاه‌شدگی و به تبع آن یکی از مناطق فعال لرزه‌زمین ساختی کرده‌است. باتوجه به موارد ذکر شده تهیه، بررسی و مطالعه نقشه‌های تراکم گسلش به عنوان یکی از پارامترهای خطرپذیری بسیار لازم و ضروری است.
با توجه به واقع شدن ایران بر روی یکی از دو کمربند زلزله خیز جهان و وجود گسل‌های فراوان، وقوع زلزله در فلات ایران امری طبیعی است. ایران جزو ده کشور بلاخیز و ششمین کشور زلزله خیز دنیا است. آنچه حائز اهمیت است، وضعیت شهرها و کلان شهرهایی مثل تهران، تبریز و... است که روی گسل‌ها یا در مجاورت آنها ساخته شده و در معرض خطر زلزله قرار دارند، حرکت این گسل‌ها باعث رها شدن انرژی ذخیره شده و بروز زلزله‌های مکرر می‌شود و تلفات جانی و خسارت‌های مالی فراوانی را در مناطق شهری به دنبال دارد.
بررسی لرزه خیزی به منظور برآوردی از رژیم تغییرات وقوع زمین لرزه‌ها انجام یافت. روش کار به این ترتیب بوده است که ابتدا در کل گستره ایران، برای بازه زمانی سه ساله از 26/9/87 تا 26/9/90 سری زمانی رخداد زلزله‌ها از نظر تعداد، انرژی آزاد شده و بزرگی زلزله‌ها مورد بررسی قرار گرفت. این تغییرات به خصوص برای چند ماهه گذشته مدنظر بوده اند. با بررسی روند تغییرات و نحوه آن، می‌توان در مورد وضعیت آتی ناحیه از حیث وجود رفتارهای لرزه‌ای خارج از نرم، صحبت كرد.
این مطالعه ابتدا برای 12 ماه گذشته (26/9/89 تا 26/9/90‌) و سپس برای 3 سال گذشته انجام یافت. برای بررسی 12 ماه گذشته تغییرات به ازای هر سه ماه برآورد گردید و برای دوره زمانی سه سال گذشته (‌سی و شش ماه گذشته از تاریخ 26/9/90) به طور ماهانه مقادیر به دست آمد. بررسی روند تغییرات در طول زمان این امکان را خواهد داد که وضعیت آتی لرزه خیزی را بر اساس نحوه رفتار زلزله‌ها تا حدودی حدس بزنیم.
بررسي كشوري
برای دوره 36 ماه گذشته (سه ساله)، رخداد ماهانه زلزله‌ها بر حسب تعداد آورده شده كه تغییرات خاص و قابل ملاحظه‌ای برای ماه‌های آخر در مقایسه با کل دوره زمانی مشاهده نمی‌گردد و لذا، وضعیت لرزه خیزی برای کل گستره کشور به عنوان گستره واحد، در حد نرم قلمداد می‌گردد.
وقوع زمین لرزه‌ها بر حسب بزرگی آنها در مدت زمان 36 ماه نيز نشان مي‌دهد که در بازه‌های سه‌ماهه اخیر بزرگی زلزله‌ها اندازه بزرگ‌تری نسبت به ماه‌های قبل تر نشان می‌دهد و می‌توان استنباط كرد که تجمع تنش بزرگ‌تری در سه ماهه اخیر در کل کشور بوده است. در سه‌سال اخير حدود متوسط زلزله‌ها زیر بزرگی 4 بوده ولی در بازه‌های زمانی معین، تغییرات از مقدار زمینه فراتر می‌رود كه یکی از این بازه‌های زمانی، سه ماه اخیر ( مهر، آبان و آذر سال 1390) می‌باشد که لازمه توجه و بررسی‌هاي جزئی‌تر می‌باشد.
بررسي زلزله‌هاي اخير در چهارگوشه ايران
براي بازه 12ماهه، به ازاي هر سه‌ماه تعداد زلزله‌ها در 4 ناحيه شمال‌غرب، شمال‌شرق، جنوب‌غرب و جنوب‌شرق مورد بررسي قرار گرفت.
از نظر تعداد رخداد زلزله، محدوده شمال غرب ایران تعداد بیشتری را نشان می‌دهد. محدوده شمال غرب ایران استان‌های مهم نظیر استان تهران و استان‌های مرکزی و غرب و شمال غرب کشور را در بر می‌گیرد. با اینکه تعداد رخداد در این ناحیه بیش از نواحی دیگر است ولی تغییرات تعداد رخداد در این ناحیه به خصوص در سه دوره سه ماه اخیر یکنواخت می‌باشد و لذا می‌توان استنباط نمود که تغییر محسوسی در رژیم تکتونیکی این ناحیه مشاهده نمی‌گردد. در ناحیه شمال شرقی کشور که استان‌هايی نظیر خراسان، سمنان و گلستان را شامل می‌شود قابل استنباط است که در سه ماهه‌های اول و دوم و سوم تعداد رخداد زلزله‌ها روند نزولی و در سه ماه اخیر (مهر، آبان و آذر) روند صعودی شروع می‌گردد و لازم است که روند تغییرات در این ناحیه تحت پایش قرار گیرد. در این ناحیه تغییرات زمانی تعداد رخداد زلزله‌ها نسبت به سایر نواحی بیشتر است. اما روند تغییرات در ناحیه جنوب غرب نظیر ناحیه شمال غرب بوده ولی تعداد زلزله‌های رخداده در این ناحیه کم می‌باشد. ناحیه جنوب شرق نيز نظیر ناحیه فوقانی خود ( ناحیه شمال شرق ) بوده ولی آهنگ تغییرات نسبت به آن کمتر است.
مقايسه نواحي
کلیه زمین لرزه‌های روی داده در گستره ایران‌زمین در چهار ناحیه شمال غرب، شمال شرق، جنوب غرب و جنوب شرق در بازه زمانی 36 ماه و بطور ماهانه مورد بررسی قرار گرفتند. تغییرات در تعداد رخداد نسبت به زمان و تغییرات انرژی رها شده در رخداد زلزله‌ها دو پارامتر اصلی مورد نظر در این بررسی بودند. در شکل زير مشاهده می‌گردد که برای دوره زمانی 36 ماهه نیز، تعداد زلزله‌ها در ناحیه شمال غرب بیشتر از سایر نواحی است. بررسی تعداد زلزله‌های رخ داده در این چهار نواحی نشان می‌دهد که محدوده شمال شرق در چهار ماه اخیر روند صعودی پیدا کرده که تا حال حاضر نیز ادامه دارد. در این زمینه نیز سیستم مونیتورینگ زلزله‌ها باید مورد توجه قرار گیرد.
آهنگ تغییرات انرژی رها شده برای هر چهار ناحیه مذکور در طول 36 ماه گذشته و به صورت ماهانه و مقایسه نوع تغییرات تعداد زلزله‌ها با انرژی رها شده نشان می‌دهد که رژیم فعالیت لرزه‌ای نواحی در حیطه تعداد و انرژی کمابیش مطابقت دارد. تغییرات انرژی رها شده در ناحیه شمال شرق کشور، برای چند ماه اخیر قابل توجه می‌باشد. نواحی دیگر دارای نوسان می‌باشند، ولی برای چند ماه گذشته چندان تغییرات قابل ملاحظه‌ای را نشان نمی‌دهند.
بررسي زلزله‌هاي اخير اطراف تهران
بررسي زلزله‌های 12 ماه گذشته محدوده اطراف تهران که در بازه‌های زمانی 3 ماهه از هم تفکیک یافته‌اند نيز نشان مي‌دهد زلزله‌های نزدیک شهر تهران در این مدت اغلب در سوی شمال شرقی آن قرار می‌گیرند. محدوده شمال شرق تهران یکی از نقاط حساس از دیدگاه لرزه خیزی است. در این محدوده دو گسله عمده و کاری شمال تهران و مشاء به هم می‌رسند و تشکیل گره تکتونیکی را می‌دهند که معمولا این نقاط، مکان رویداد زلزله‌های بزرگ می‌باشد. نقشه‌های تهیه شده نشان می‌دهد که توزیع زمین لرزه‌ها در اطراف شهر تهران الگوی خاصی را داراست.
نظیر بررسی که برای کل گستره سرزمین ایران انجام شد، برای شعاع 150 کیلومتری از مرکز شهر تهران نیز بررسی‌ها برای 3 سال گذشته به منظور به دست آوردن نرم فعالیت لرزه‌های محدوده و پی بردن به تغییرات آن نسبت به زمان انجام یافت. در این بررسی‌ها تعداد زلزله‌ها و انرژی رها شده به واسطه رخداد زمین لرزه‌ها مورد توجه قرار گرفتند. همچنین متوسط بزرگی زلزله‌ها در بازه‌های زمانی یک ماهه نیز در این قسمت مورد بررسی قرار گرفت.از روي نمودار «ميانگين بزرگاي زمين‌لرزه طي 36ماه اخير در تهران» مي‌توان گفت به طور متوسط در هر ماه حدود 5 زلزله با بزرگی 5/2 یا بزرگ‌تر از آن در شعاع 150 کیلومتری تهران رخ می‌دهد که گاه این تعداد تا مرز 10 زلزله نیز می‌رسد.
اما تغییرات انرژی آزاد شده توسط زلزله‌های منطقه، پایداری و یکنواختی بیشتری قابل ملاحظه است و می‌توان استنباط نمود که ظرف مدت زمان سه ساله و تاکنون تغییرات قابل ملاحظه‌ای در رژیم تجمع و آزاد شدن انرژی برای منطقه تهران مشاهده نمی‌شود. انرژی آزاد شده زلزله‌ها به خصوص برای چند ماهه اخیر منطبق با نرم و مقدار زمینه فعالیت لرزه‌ای گستره می‌باشد و حداقل بر پایه این مشاهدات می‌توان بیان کرد که محدوده تهران از نظر فعالیت لرزه‌ای در رژیم عادی خود قرار دارد.
همچنين مطابق نمودار متوسط بزرگی و تغییرات آن که با متوسط‌گیری از بزرگی‌های زلزله‌های مختلف روی داده در بازه‌های زمانی یک ماه به دست می‌آید نیز رفتار خاصی را که نشان دهنده خروج گستره از مقدار زمینه فعالیت لرزه‌ای خود باشد، نشان نمی‌دهد.
نتيجه‌گيري
بررسی زلزله‌های گستره ایران در مدت زمانی 12 ماهه و 36 ماه نشان می‌دهد که در ماه‌های اخیر، نیمه شرقی کشور فعالیت لرزه‌ای بیشتری را نشان می‌دهد و تغییرات رفتار لرزه‌ای در ناحیه شمال شرقی (محدوده استان‌های خراسان، به خصوص استان خراسان شمالی و گلستان) قابل ملاحظه تر بوده که لازمه بررسی‌های دقیق‌تری است.
زلزله‌های نزدیک شهر تهران بیشتر در سمت شمال شرقی آن (محدوده دماوند و اطراف آن) متمرکز می‌شود که محدوده خطر بالای لرزه‌ای را تشکیل داده و پایش لرزه‌ای این گستره بسیار حائز اهمیت است.به طور کلی برای گستره‌ای به ابعاد 300×300 کیلومترمربع به مرکزیت شهر تهران، تغییرات فعالیت لرزه‌ای از نظر تعداد زمین لرزه‌های رخ داده و انرژی رها شده، قابل ملاحظه نبوده و می‌توان گفت بر پایه این مشاهدات، گستره تهران در سطح زمینه فعالیت لرزه‌ای خود قرار دارد.
لذا پیشنهاد مي‌شود تا سامانه پایش لرزه‌ای برای استان‌های کشور راه‌اندازی شود. این سامانه به ازای هر استان هزینه‌ای در حدود 100 میلیون تومان را در بر دارد که به طور مستمر مدیران کشوری و استانی و کارشناسان که دارای سطح دسترسی باشند را در معرض تغییرات رژیم لرزه خیزی محدوده خود قرار می‌دهد.

زلزله نیشابور، رومرکز زلزله، آبادی های آسیب دیده و نوع گسله ها

 روز  پنجشنبه 29 دی ماه 1390 ( نوزدهم ژانویه 2012) ساعت 16 و پنج دقیقه به وقت محلی زلزله ای با بزرگی 5.5 در شمال شهر نیشابور و به فاصله تقریبی 12 کیلومتری آن رخ داد.  رومرکز این زلزله تا شهر مشهد حدود 68 کیلومتر فاصله  داشت. در این زلزله خوشبختانه تلفات جانی گزارش نشد ولی چندین آبادی تحت تاثیر خفیف زمین لرزه قرار گرفتند. گزارش این زلزله توسط بخش زلزله مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن منتشر خواهد شد. در این نوشتار بحث مختصری در خصوص رومرکز زلزله نیشابور بعمل می آید.

رومرکز زلزله نیشابور

رومرکز زلزله 5.5 نوزدهم ژانویه 2012 را بر اساس گزارش چهار مرجع 1- موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، 2- پژوهشگاه زلزله، 3- مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن و 4- سازمان زمین شناسی آمریکا بر روی نقشه زمین شناسی 1/100000 نیشابور در شکل 1 نشان داده ام.

شکل1- رومرکز زلزله نیشابور توسط مراجع مختلف با علامت ستاره روی نقشه 

رومرکز تعیین شده توسط شبکه شتابنگاری مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن شمالی تر از سایر رومرکز ها در نقشه دیده می شود. رومرکز تعین شده توسط USGS و پژوهشگاه زلزله در راستای جنوب شرق - شمال غرب و در امتداد گسله های آبگوی ( برخی مراجع از این گسله تحت نام گسله نیشابور نام برده اند، فتاحی و همکاران 1390 ، مجله علوم زمین، شماره 79) و بوژان در شمال شرقی نیشابور قرار می گیرد. رومرکز تعیین شده توسط موسسه ژئوفیزیک ( بعنوان متولی رسمی گزارش زلزله ها) در مجاورت روستای صومعه و اندکی بسمت جنوب غرب از رومرکز پژوهشگاه زلزله واقع می گردد. 

گسله مسبب زمین لرزه نیشابور

اصولا گستره نیشابور و نواحی بین نیشابور و مشهد و به سوی نواحی شمالی، زون تکتونیکی فعالی است که از دیرباز زمین لرزه های سترگ و دهشتناکی را شاهد بوده است. بررسی زلزله های تاریخی گواه بر این مطلب است که شهر تاریخی نیشابور چندین بار بطور کامل و یا قسمت های وسیع آن در اثر رخداد زلزله تخریب شده است. وجود گسله هائی با سازوکار راندگی که با شیبی در حدود 60 درجه به سوی شمال شرق،  حاشیه های دشت و ارتفاعات منطقه و برش های میان کوهستانی را در بر می گیرند گواه واضحی بر فعال بودن تکتونیکی منطقه است. راستای گسله ها کمابیش بطور موازی با هم و از سوی جنوب شرق به شمال غرب می باشد که در شکل 1 قابل مشاهده است. سازوکار اغلب گسله های این ناحیه نیز همانطور که ذکر گردید از نوع  معکوس بوده و سبب راندگی ارتفاعات شمال و شمال شرق بر روی دشت پائین دست در جناحی که شهر نیشابور قرار گرفته، شده است. چکاد ارتفاعات حاصله قله زیبای بینالود با ارتفاع تقریبی 3300 متر است که کوهنوران کشور، مسیر باغرود را که در واقع آبراهه وسیع بین دو آبادی صومعه و میرآباد در وردی آن ( در پاشنه ارتفاعات ) بوده و مخروط افکنه وسیع شمال دست شهر نیشابور در آن گسترده است، به خوبی می شناسند. آبراهه های ارتفاعات عمود بر امتداد گسله ها سبب برش های صفحه های گسلی شده و رخنمون های واضحی از عملکرد گسله ها را نشان می دهند. 

شیب گسله ها، همانطوری که فرخ و فرزین قائمی و کیوان حسینی در شیت 1/100000 زمین شناسی ناحیه  و در دو برش عمود بر امتداد کلی گسله های منطقه نشان داده اند ( شکل 2 )، اغلب با زاویه ای بیش از 45 درجه به شمال شرق و زیر Hanging wall  گسله امتداد دارد.

شکل 2- مقطع زمین شناسی در راستای عمود بر امتداد گسله های منطقه ( راستای برش شمال شرق - جنوب غرب)

برای پی بردن به گسله مسبب زلزله نیشابور، علاوه بر نقشه های رومرکزی پس لرزه ها و جانمائی رومرکز زلزله، مراکز جمعیتی تحت تاثیر زلزله بهترین گواه برای اعلام گسل مسبب زلزله می باشند. متاسفانه در گزارش زلزله ها بیشتر تلفات و صدمه های جانی به دلیل اهمیت آن گزارش می شوند و در مورد آسیب های سازه ای گزارشات موکول به ارزیابی های میدانی بوده که معمولا دیرتر اعلام می گردد و یا بطور مستند هرگز منتشر نمی گردد ( این هم از کاستی های ماست ). با اینوصف در پی وقوع این زمین لرزه و تماس اینجانب با مدیریت بحران استان خراسان رضوی و کارشناسان زحمتکش بنیاد مسکن، آبادی های زیر به ترتیب آبادی های با بیشترین اثرات سازه ای از زلزله گزارش شدند که البته اثرات سازه ای ضعیف و در حد ترک خوردن ساختمان های خشتی و گلی و بنائی و یا شکستن شیشه بوده است.

آبادی های: 

- برف ریز

- بشیرآباد

- غار

- صومعه

- رود

- بوژان

- حصار

- فخریه

- دربهشت

همچنین آقای شایانفر ( روزنامه جام جم ) مدیریت محترم اداره کل بحران استان خراسان رضوی علاوه بر لیست فوق، اسامی آبادی های سوقند، دارالسلام و بوژآباد را نیز به این مراکز جمعیتی اضافه نمودند.

نقشه موقعیت آبادی آسیب دیده نیز در شکل 1 نشان داده شده است. این آبادی بطور کمابیش منظمی در راستای شمال غرب - جنوب شرق و در امتداد گسله بوژان و گسله نیشابور ( گسله آبگوی ) واقع می گردند. به نظر اینجانب با توجه به روند تخریب که تفقصیل آن در گزارش مرکز تحقیقات ارائه خواهد شد گسله بوژان و یا احتملا گسله نیشابور مسبب زلزله 29 دی ماه 1390 نیشابور می باشد.

بحث

با لحاظ کردن آهنگ افزایش عمق با فاصله گرفتن از رد گسله ها ( برونزدگی گسله ها در سطح زمین ) تحت رژیم 60 درجه که نسبت عددی 1.73 را ارائه می دهد، باید انتظار داشت که با فرض قبولی عمق تعیین شده برای زمین لرزه مذکور توسط مراجعی  که رومرکز تعیین شده توسط آنها در شکل 1 نشان داده شده است، فاصله رومرکز از اثر گسله ها در سطح، حدود 0.6 برابر عمق زلزله باشد. از طرف دیگر رومرکز تعیین شده هم باید در جهت شیب گسله و به سوی شمال شرق از رخنمون گسله ها فاصله گرفته باشد. اگر رومرکز های موسسه ژئوفیزیک و پژوهشگاه زلزله و USGS را در شکل 1 مجددا بررسی کنیم مشاهده می شود که رومرکز ها روی رخنمون سیستم گسلی می افتند و این امر، بر آورد عمق تعیین شده توسط این مراجع را زیر سوال می برد. با ذکر این نکته که به سمت جنوب، و جنوب غرب هم گسله ای در نقشه زمین شناسی جانمائی نشده است که بعنوان گسل مسبب قلمداد گردد.

اگر عمق زلزله در حدود 10 کیلومتر باشد رومرکز باید در حدود 6 کیلومتر از رد گسله ها به سمت شمال شرق فاصله گرفته باشد.

نتیجه گیری  

با در نظر گرفتن موارد گفته شده به نظر می رسد که رومرکز تعیین شده توسط شبکه شتابنگاری واقع بینانه تر می باشد. دلیل این امر فاصله کم ایستگاه ها به هم و در نتیجه دقت بالای رومرکز تعیین شده توسط ایستگاه های شتابنگاشتی می باشد. 

زلزله نیشابور و بررسی زلزله های اخیر گستره ایران در چهارگوش های شمال غرب، شمال شرق، جنوب غرب و جنوب شرق

برای بدست آوردن تفکیک مکانی، بررسی زلزله های اخیر ایران زمین را در چهار ناحیه مورد توجه قرار دادیم. این بررسی ها همچنین بمنظور بدست آوردن تفکیک زمانی در دو بازه زمانی یکساله ( 12 ماه اخیر) و سه ساله ( 36 ماه اخیر) انجام یافته است.

زلزله های 12 ماه گذشته

 در شکل های 10-1 تا 10-4 برای چهار ناحیه شمال غرب، شمال شرق، جنوب غرب و جنوب شرق در دوحالت زلزله های با پس لرزه ها و  با حذف پس لرزه ها، نقشه توزیع زمین لرزه ها تهیه شده است. این نقشه ها برای هر سه ماه متوالی و  از 26/9/1389 تا 26/9/1390 می باشند. 

          برای بازه 12 ماهه، بازای هر سه ماه تعداد زلزله ها در هر ناحیه بصورت نمودارهای ستونی در شکل 11-1 نشان داده شده است. از نظر تعداد رخداد زلزله، محدوده شمال غرب ایران تعداد بیشتری را نشان می دهد. محدوده شمال غرب ایران استان های مهم نظیر استان تهران و استان های مرکزی و غرب و شمال غرب کشور را در بر می گیرد. با اینکه تعداد رخداد در این ناحیه بیش از نواحی دیگر است ولی تغییرات تعداد رخداد در این ناحیه بخصوص در سه دوره سه ماه اخیر یکنواخت می باشد و لذا می توان استنباط نمود که تغییر محسوسی در رژیم تکتونیکی این ناحیه مشاهده نمی گردد. در ناحیه شمال شرقی کشور که استان هائی نظیر خراسان، سمنان، گلستان را شامل می شود. از شکل 11-1 قابل استنباط است که در سه ماهه های اول و دوم و سوم تعداد رخداد زلزله ها روند نزولی و در سه ماه اخیر ( مهر، آبان و آذر) روند صعودی شروع می گردد. لازم است که روند تغییرات در این ناحیه تحت پایش قرار گیرد. در این ناحیه تغییرات زمانی تعداد رخداد زلزله ها نسبت به سایر نواحی بیشتر است. روند تغییرات در ناحیه جنوب غرب نظیر ناحیه شمال غرب بوده و لی تعداد زلزله های رخداده در این ناحیه کم می باشد. ناحیه جنوب شرق هم نظیر ناحیه فوقانی خود ( ناحیه شمال شرق ) بوده ولی آهنگ تغییرات نسبت به آن کمتر است.

  در شکل 11-2 ، تغییرات انرژی آزاد شده توسط زلزله های 12 ماه اخیر در چهار ناحیه مذکور در کل 

کشور نشان داده شده است. نحوه تغییرات کمابیش  شبیه شکل 11-1 می باشد. 

زلزله های 36 ماه گذشته

     کلیه زمین لرزه های روی داده در گستره ایران زمین در چهار ناحیه شمال غرب، شمال شرق، جنوب غرب و جنوب شرق در بازه زمانی 36 ماه و بطور ماهانه مورد بررسی قرار گرفتند. تغییرات در تعداد رخداد نسبت به زمان و تغییرات انرژی رها شده در رخداد زلزله ها دو پارامتر اصلی مورد نظر در این بررسی بودند.

در شکل 12-1 مشاهده می گردد که برای پریود زمانی 36 ماهه نیز، تعداد زلزله ها در ناحیه شمال غرب بیشتر از سایر نواحی است. بازه زمانی ماه های آخر از نظر تبیین وضعیت فعلی لرزه خیزی و چشم اندازی از وضعیت آتی آن بسیار مهم است. بررسی تعداد زلزله های رخ داده در این چهار نواحی نشان می دهد که محدوده شمال شرق در چهار ماه اخیر روند صعودی پیدا کرده که تا حال حاضر نیز ادامه دارد. در این  زمینه نیز سیستم مونیتورینگ زلزله ها باید مورد توجه قرار گیرد.

آهنگ تغییرات انرژی رها شده برای هر چهار ناحیه مذکور در طول 36 ماه گذشته و بصورت ماهانه در شکل 12-2 نشان داده شده است. مقایسه نوع تغییرات تعداد زلزله ها با انرژی رها شده نشان می دهد که رژیم فعالیت لرزه ای نواحی در حیطه تعداد و انرژی کمابیش مطابقت دارد. تغییرات انرژی رها شده در ناحیه شمال شرق کشور، برای چند ماه اخیر قابل توجه می باشد. نواحی دیگر دارای نوسانی می باشند ولی برای چند ماه گذشته چندان تغییرات قابل ملاحظه ای را نشان نمی دهند.

انتشار کتاب " معرفی روش پتانسیل خودزا " به تالیف: دکتر علی بیت اللهی - مهندس محمد صادق رودسری

معرفی کتاب " معرفی روش پتانسیل خودزا " 

تالیف: دکتر علی بیت اللهی – مهندس محمد صادق رودسری

روش پتانسیل خودزا شامل اندازه گیری پتانسیل الکتریکی است که به صورت محلی در زیر زمین توسط فعالیت های الکتروشیمیایی، الکتروسینتیک و یا هر دو ایجاد می گردد. برخی از مهم ترین کاربردهای پتانسیل خودزا، مطالعات هیدرولیکی، مطالعات زمین گرمایی، سیستم‌های آتشفشانی، ژئوتکنیکی، پتروفیزیکی، اکتشاف معادن و نیز مطالعه عوامل زیست‌محیطی چون آلودگی آب‌های زیرزمینی است. در کتاب حاضر با تشریح برخی مطالعات موردی انجام گرفته، با این کاربرد‌ها بیشتر آشنا خواهیم شد.

همان طور که می‌دانیم پتانسیل خودزا توسط یک یا چند منشا طبیعی که جریان های مستقیم تولید می‌کنند، ایجاد می‌شود. در این مجموعه بر آنیم تا با تشریح منشا‌های تولید پتانسیل خودزا، توضیح مبانی روش، تجهیزات مورد نیاز جهت برداشت داده‌ها و نحوه پیماش، با این روش ژئوفیزیکی بیش از پیش آشنا شویم.

مدل سازی های مستقیم در روش پتانسیل خودزا برای فرم های هندسی ساده نظیر کره مدفون، استوانه، ورقه شیبدار و نظایر آن توسعه یافته اند. تابع جواب چنین آنومالی هائی نحوه رفتار آنها را در اندازه گیری پتانسیل خودزا نشان می دهد. این رهیافت ها زمینه مناسبی برای حل مسائل معکوس پتانسیل خودزا ایجاد می کند که در ارزیابی برداشت های صحرائی با داشتن اطلاعات کمکی تفسیر دلنشین تری از داده ها را به همراه می آورد. تاثیر عمق آنومالی، ابعاد آن، زاویه شیب، جهت و امتداد آن و مواردی از این قبیل بر روی داده های پتانسیل خودزا از روی مدل سازی های مستقیم قابل مطالعه است. علاقمندان در زمینه مدل سازی های مستقیم داده های پتانسیل خودزا در کتاب حاضر نمونه های متعددی از این قبیل موارد را خواهند یافت.

مجموعه پیش رو در مورد یکی از روش های خاص ژئوالکتریکی است و دارای موضوع مشخص و محدوده باریکی است، کتاب و منابع اندکی هم در مورد این روش در اختیار علاقمندان قرار دارد. امید می رود که این مجموعه جوابگوی نیاز دانشجویان، مهندسان و کارشناسان مرتبط با کارهای ژئوفیزیکی باشد.

تحلیل دینامیکی ضرائب لرزه خیزی

  با چند نفر از دانشجویانم روی تغییرات زمانی ضرائب لرزه خیزی گستره تهران کار می کنم. نتایج آن را به زودی منتشر می کنم. روی تبریز  هم همینطور، فکر می کنم نتایج مفیدی داشته باشد.

اولین های تبریز بزرگ

اولین چاپخانه در سال ۱۲۲۷ توسط شاهزاده عباس میرزا در تبریز تاسیس شد و ۱۲ سال بعد دومین چاپخانه در تهران تاسیس گردید. برای اولین بار کتب خارجی در تبریز ترجمه گردید که از آن جمله عبارتند از: پطر کبیر،شارل دوازدهم،اسکندر کبیر،… . اولین رمان ایران به نام((ستارگان فریب خورده- حکایت یوسف شاه سراج)) توسط میرزا فتحعلی آخوند زاده در تبریز به رشته تحریر در آمد. اولین دایرهّ المعارف توسط محمد رضا زنوزی تبریزی نوشته شد. اولین کتابخانه عمومی توسط میرزاحسن خان خازن لشگردر سال ۱۳۱۲ در تبریز تاسیس شد. اولین سینمای ایران پس از پنج سال از اختراع جهانی آن(توسط برادرن لومیر) ، در تبریزبا نام سولّی(آفتاب) تاسیس گردید. اولین نمایشنامه وتئاتر در تبریز به سال ۱۲۶۱ شکل گرفت. اولین عکاسخانه توسط قاسم میرزا در تبریز راه اندازی شد. اولین فوتبالیست شاغل در اروپا (بلژیک) به نام حسین صدقیانی از اهالی تبریز در سالهای ۱۳۰۹-۱۳۱۱ بهترین گل زن باشگاههای این کشور بود و در فینال جام باشگاههای بلژیک با به ثمر رساندن سه گل باعث قهرمانی تیم رویال شالروا اسپورتینگ کلوپ در مقابل تیم بروکسل گردید. در زمینه پزشکی نخستین طبیب محصل فرنگ نخستین کتابهای پزشکی – نخستین آبله کوبی – نخستین دانشکده پرستاری مامائی – نخستین دندانهای مصنوعی – اولین عمل قلب باز – پیوند قلب برروی سگها و نخستین عمل پیوند کلیه توسط دکتر جواد هیات در سال ۱۳۴۷ در تبریز به انجام رسید. اولین هوانورد ایرانی به نام کلنل محمد تقی خان پسیان از اهالی تبریز بود. اولین کارخانه اسلحه و مهمات در شهر تبریز بنا نهاده شد. اولین کارخانه چینی سازی در شهر تبریز ساخته شد. اولین کارخانه تولید برق در این شهر و اولین خیابانی که در آن از چراغهای برقی استفاده شد خیابان چراغ گازی تبریز بود. اولین ضرابخانه ماشینی و انتشار اسکناس از فعالیت های این شهر اولین ها بود. اولین شهر ایران که صاحب تلفن شد تبریز بود. اولین انجمن زنان در تبریز توسط صاحب سلطان خانم تشکیل گردید. اولین بلدیه و نظمیه پلیس مردمی و شهرداری ایران متعلق به تبریز است. اولین مهمانخانه توسط میرزا اسحق خان معززالدوله در تبریز پذیرای مهمان گردید. اولین مدرسه کر و لال ها توسط جبارباغچه بان و اولین مدرسه نابینایان توسط یک میسیون آلمانی و اولین مدارس حرفه ای و بازرگانی توسط محمدعلی تربیت واولین کودکستان توسط ابوالقاسم فیوضات در تبریز بنا گذاشته شد

پیش بینی زلزله برنامه ای در رادیو ایران

روز سه شنبه 89/3/11 در مورد پیش بینی زلزله مصاحبه ای با رادیو ایران داشتم. در این برنامه در مورد اعلام آقای دکتر فاطمی عقدا مبنی بر توانمندی ایشان و گروه همکار ایشان در مورد یافته های جدید و پیشرفت های فراتر از سایر کشورها در زمینه پیش بینی زلزله صحبت شد. ابتدا صحبت های آقای دکتر فاطمی عقدا پخش گردید که در آن ایشان اعلام می کنند که بمراتب بیش از سایر کشورها در این زمینه ( پیش بینی زلزله ) جلو رفته اند ولی متاسفانه تا کنون اینجانب از کلیات و جزئیات کار ایشان و گروه ایشان بی اطلاعم، اینجانب از صمیم قلب آرزومندم که روزی بتوان به این مهم دست یافت و بخصوص که این موفقیت نصیب کشورما گردد. امیدواریم این عزیزان حداقل بصورت کلی اعلام نمایند که بالاخره کدام پارامترها و فاکتورها و مولفه ها و متغیرهائی را اندازه می گیرند تا به این مهم دست پیدا کنند و اینکه آیا واقعا مفهوم چند جوابی بودن بسیاری از پیش نشانگرهای زلزله را در نظر می گیرند یا نه؟ و مواردی از این قبیل که بنده فکر می کنم حداقل بیان کلیات آن نمی تواند مشکلی ایجاد کند. در ادامه برنامه آقای دکتر ناطقی الهی صحبت فرمودند، نگرانی ایشان بیشتر در این محور بود که مبادا چنین ادعاهائی مسئولین مملکت را از فکر ساخت و ساز مقاوم در برابر زلزله و مقاوم سازی و مجموعه اقدامات مهندسی به سوی مسیرهای نامطمئن دیگری هدایت کند. ایشان اعلام فرمودند که تاکنون بشر در زمینه پیش بینی زلزله به موفقیتی دست پیدا نکرده است و پیش بینی زلزله آنچنان دارای ابعاد پیچیده ای است که انجام آن غیر ممکن و یا به این زودی ها ناممکن می نماید. در انتها در مورد نظر اینجانب سوال بعمل آمد، نظر من در خصوص پیش بینی زلزله اینست که اولا اگر پیش بینی زلزله به فرض محقق هم شود تنها می توان با راه اندازی سامانه های هشدا جان انسان ها را نجات داد و خسارت های مالی و سازه ای آن کماکان وجود خواهد داشت بنا براین این نگرانی نباید وجود داشته باشد ( یا بدان صورت زیاد ) که در صورت توجه به مسئله پیش بینی زلزله ساخت و ساز مناسب و مقاوم فراموش خواهد شد. معتقدم که تحقیق بر روی پیش بینی زلزله نظیر سایر پژوهش های علمی دیگر می باید ادامه داشته باشد و بطور منفی نباید با این مسئله برخورد کرد. از طرف دیگر باید اذعان داشت که پیش بینی زلزله با توجه به عدم دسترسی به اعماق زمین و بررسی تنش های جمع شده در آن، پیچیدگی بسیار فراوان مکانیسم گسیختگی لایه های زمین، عدم قطعیت در پیش نشانگرهای زلزله و مواردی از این قبیل، کاریست بسیار سنگین و پیچیده و اعلام توانمندی در آن بصورت معین و شفاف و قابل اندازه گیری، بس مسئولیت آور و البته که مستحق تشویق و جایزه و تقدیر فراوان. لینک معرفی برنامه ما را در رادیو ایران می توانید اینجا ببینید.